Ks. Władysław Piotr Wlaźlak

Profesorzy Uniwersytetu Jagiellońskiego jako proboszczowie pajęczańscy

Jednym z najstarszych ośrodków duszpasterskich w archidiecezji częstochowskiej jest Pajęczno, gdzie powstanie parafii wiąże się z plebanem Domosławem, którego pierwszy raz wzmiankowano w roku 1251[1]. Jego następcy byli już związani z kancelarią sieradzką. W latach 1277-1296 plebanem w Pajęcznie był Michał, kapelan księcia sieradzkiego[2]. Po nim probostwo objął Pełka, który w chwili nominacji na kanclerstwo sieradzkie w dniu 28 lutego 1297 r. pełnił analogiczny urząd w księstwie kujawsko-łęczyckim. Ostatnie wzmianki na jego temat pochodzą z 18 listopada tr.[3] Obaj wspomniani kanclerze i plebani pajęczańscy bywają w literaturze historycznej często błędnie przedstawiani w jednej osobie Michała Fulko. Być może wynikało to z faktu, iż część dokumentów źródłowych została skażona podobnymi błędami. Niestety w dwóch następnych stuleciach nie udało się ustalić personaliów proboszczów pajęczańskich, co należy wiązać z tym, iż kancelarię sieradzką w tym czasie powierzano osobom świeckim.
Nowy istotny etap w dziejach parafii rozpoczął się na początku XV stulecia. Stało się tak z postanowienia króla Władysława Jagiełły, który w 1400 r. utworzył trzy prebendy kanonickie w Kapitule Kolegiackiej św. Floriana na Kleparzu, leżącej poza murami Krakowa, w oparciu o dotychczasowe uposażenie kancelariatu sieradzkiego, łowickiego i poznańskiego. W skład uposażenia kancelarii sieradzkiej wchodziła wieś Wysznka, czyli Wistka leżąca w parafii Pajęczno, na którą składało się 14 łanów kmiecych, zaś z każdego łana uiszczano 1 ferton i 8 groszy na rzecz kancelarii, z karczmy 1 grzywnę, z młyna 2 grzywny, a z dziesięciny snopowej 8 do 10 grzywien rocznie. We wsi znajdował się ponadto folwark będący własnością kancelarii. Inne dochody tejże kancelarii to 2 dni robocizny w roku ze wsi Wistka, 3 miary żyta i owsa, 2 koguty oraz 20 jaj. Do kancelarii należały także dziesięciny z następujących wsi leżących nieopodal Pajęczna: Brzeźnica Stara, Chorzew, Dubidze, Dworszowice, Gajęcice, Kruplin, Niwiska, Siedlec, Szczyty i Trębaczów. Cały dochód z tych ostatnich posiadłości stanowił 72 grzywny, 6 groszy i 30 korcy żyta. W następnym roku z inicjatywy króla Jagiełły papież Bonifacy IX zezwolił na inkorporację prebend kanonickich św. Floriana do Uniwersytetu Krakowskiego. W wyniku tego posunięcia kilku profesorów otrzymało prebendy w tejże kapitule, zaś prawo prezenty przysługiwało Wszechnicy Jagiellońskiej. Uposażenie doktora lub magistra z prebendy świętofloriańskiej wynosiło rocznie 30 grzywien, ponadto 16 grzywien pobierał z tytułu wykładów i 14 grzywien z racji refekcji codziennych pod warunkiem, że będzie uczestniczył w niedzielnej liturgii w kolegiacie św. Floriana[4].
Formalnie od 1401 r. profesorzy uniwersyteccy posiadający godności kapitulne w Krakowie byli plebanami w Pajęcznie. Początkowo mieli oni prebendy, czyli altarie fundowane i to niekoniecznie w kapitule św. Floriana. Dopiero w późniejszym okresie obejmowali kanonie, a nawet prałatury kapituł krakowskich. Powszechnym zjawiskiem było przechodzenie z jednej kapituły do drugiej. Niestety nie udało się ustalić żadnego z proboszczów pajęczańskich z pierwszej połowy XV w. Dopiero pod koniec tegoż stulecia zidentyfikowano plebana Wawrzynica ze Żnina, notariusza arcybiskupa gnieźnieńskiego Zbigniewa Oleśnickiego. Prawdopodobnie z jego poręki został proboszczem w parafii Moderzs, a następnie przeniósł się na analogiczne stanowisko do Żnina. Od 30 lipca 1486 r. był wicekanclerzem Kurii Arcybiskupiej, zaś po śmierci kanclerza Piotra z Łęgu, która nastąpiła 30 sierpnia 1486 r., zajął jego miejsce. Nowe obowiązki były zapewne bezpośrednią przyczyną rezygnacji z probostwa w Pajęcznie w dniu 2 września 1486 r.[5]
Jego następcy na probostwie posiadali już stopnie akademickie. Pierwszym z nich był magister Wincenty, którego wzmiankowano w latach 1489-1491 z racji prowadzonych spraw sądowych ze Stanisławem Bielskim, dziedzicem wsi Jajki oraz z Piotrem z Jajek i Stanisławem z Dworszowic[6]. Po nim plebanem został Leonard Biskupiec. Podobnie jak poprzednik był identyfikowany w związku ze sprawami sądowymi toczonymi z mieszkańcami sąsiednich wsi. Dokumenty procesowe datowane były w roku 1499. Występował w nich jako magister, jednak później się doktoryzował, co potwierdzają akta z czasów jego następców na probostwie[7]. W okresie jego proboszczowania doszło do ugody ze starostą brzeźnickim Spytkiem z Tarnowa, na mocy której pleban zrzekł się łąki zakupionej przez jego poprzedników bez zgody króla, a wcześniej należącej do wójtostwa pajęczańskiego[8]. W zamian otrzymał inną łąkę o podobnym areale. Niestety na tym zamyka się cała wiedza o jego działalności w Pajęcznie.
Więcej danych posiadamy o kolejnym rządcy parafii Marcinie z Wolborza. Studiował on w Akademii Krakowskiej, gdzie w 1498 r. został promowany na mistrza sztuk wyzwolonych, a następnie objął profesurę w tejże uczelni. Był cenionym w środowisku naukowym, gdyż w roku 1509 wybrano go dziekanem Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego[9]. Następna wzmianka o nim pochodzi z 29 maja 1514 r., kiedy to oficjał krakowski Bernard Gallus vel Gallellus de Jadra wymienia go w swoim dokumencie dotyczącym spraw uniwersyteckich[10]. W sześć lat później z prezenty Akademii Krakowskiej objął parafię pajęczańską. W okresie jego duszpasterzowania prawdopodobnie wybudowano kościół drewniany pw. Wniebowzięcia NMP, w którym umieszczono obraz Matki Bożej[11]. Działania takie podjął po 1521 r., gdyż w sprawozdaniu z wizytacji Łaskiego nie ma żadnego zapisu na temat obydwu wyżej wspomnianych faktów. W dokumencie tym był nazwany „venerabilis magister”. Podobne określenie znajdujemy w dokumencie z 3 kwietnia 1767 r.[12] W obydwu zapisach brak było tytułu kanonickiego, co karze przypuszczać, iż posiadał altarię w jednej z kolegiat krakowskich, fakt ten należy również odnieść do jego poprzedników.
Jednoznaczny przekaz odnośnie posiadania altarii znajdujemy w przypadku jego następcy Stanisława Biedy, choć wystąpiły tutaj pewne wątpliwości w stosunku do wspomnianej osoby. Wynikało to z faktu, iż urodził się w Łowiczu. W literaturze historycznej oraz w aktach parafialnych występuje jako Stanisław z Łowicza, co nastręcza pewne trudności, gdyż w piśmiennictwie z tego okresu występują trzy osoby o tym samym imieniu. Z tego powodu w części publikacji o łowiczanach dokonano pomieszania ich życiorysów. Nierzetelny biogram zawiera Nowy Korbut, gdzie najbardziej znanemu z nich humaniście Stanisławowi z Łowicza, przypisano niesłusznie probostwo pajęczańskie i doktorat z teologii[13]. Ten rzeczywiście posiadał doktorat, ale z medycyny, co zostało poprawnie zapisane w Historii nauki polskiej[14]. Na początku XVI w. występował jeszcze inny Stanisław z Łowicza z zakonu Bożogrobców zwany Venatorius, który posiadał doktorat z teologii i pewien dorobek naukowy w tej dziedzinie[15]. Tytuł ten uzyskał nieco później od plebana pajęczańskiego Stanisława Biedy z Łowicza, którego z tego powodu określano niekiedy mianem Starszego. Mimo tego faktu ten ostatni w latach 1517-1520 prowadził wykłady na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego promocja na doktora teologii odbyła się 28 kwietnia 1526 r. lub, jak podają niektóre publikacje, w dwa dni później[16]. W tym czasie był już uznanym kaznodzieją i jako zasłużony profesor tejże uczelni otrzymał piątą altarię, czyli ołtarz fundowany w Kolegiacie św. Anny w Krakowie, gdzie został odnotowany w roku 1529[17]. Dalej według ks. Alojzego Frydricha i ks. Walerego Pogorzelskiego jako proboszcz w Pajęcznie miał prowadzić działalność duszpasterską w latach 1533-1563. Niestety podane daty krańcowe błędnie oszacowano na podstawie spisywanej przez niego księgi cudów, która do dziś się nie zachowała[18]. Nie potwierdzają tego faktu akta parafialne, w których występuje zaledwie w dwóch dokumentach z lat 1536 i 1547[19] oraz w jednym z nich przechowywanym w archiwum jasnogórskim z roku 1542[20]. Zdaniem Marii Michalewicz, beneficjum proboszczowskie w Pajęcznie objął w 1530 r.[21] Na tym stanowisku pozostawał aż do śmierci, która nastąpiła 13 lipca 1551 r. w Pajęcznie. Dane te można odnaleźć w dziele Henryka Barycza, Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego w epoce humanizmu[22]. Autor zaznaczył, iż było dwóch profesorów tejże uczelni o imieniu Stanisław pochodzących z Łowicza z przydomkiem Bieda. Młodszy z nich objął probostwo w Pajęcznie z kolacji Akademii Krakowskiej, powołując się przy tym na zapisy archiwalne. Ta różnica wynikła z faktu, iż nie wziął pod uwagę Bożogrobca. Jednak wszystkie inne dane odnośnie łowiczan zostały sporządzone rzetelnie. Stanisław Bieda z Łowicza, jak właściwie powinno się go nazywać, zamyka erę nie kanoników na probostwie pajęczańskim[23]. Miał on istotny wkład w ożywienie kultu Matki Bożej w tejże parafii.
Do rozwoju duszpasterstwa parafialnego przyczynił się także kolejny pleban, który był wybitną postacią w środowisku naukowym Krakowa i prawdziwym kolekcjonerem godności kapitulnych. Był nim Andrzej Schoneus z pochodzenia Niemiec, o czym świadczy pierwotna pisownia jego nazwiska w formie Schön. Urodził się w 1522 r. w Głogowie na Śląsku[24]. Studiował w Akademii Krakowskiej, gdzie w 1584 r. zdobył bakalaureat, a w dwa lata później uzyskał tytuł mistrza sztuk wyzwolonych. W 1588 r. został członkiem Kolegium Mniejszego, zaś w pięć lat potem przeszedł do Kolegium Większego. W tym czasie był też dziekanem Wydziału Filozoficznego. W 1593 r. został plebanem w Nowym Korczynie, a w dwa lata później wyjechał na dalsze studia do Włoch. Naprzód zapisał się na Uniwersytet w Padwie, a następnie przeniósł się do Rzymskiej Sapienzy, gdzie w 1598 r. uzyskał doktorat obojga praw i teologii. Po powrocie do Polski podjął pracę naukową na Wydziale Filozoficznym Akademii Krakowskiej, przenosząc się jednocześnie na probostwo do Proszowic. Dopiero 13 stycznia 1602 r. uzyskał zgodę na nostryfikację dyplomu rzymskiego. W tym okresie cieszył się sporym uznaniem w środowisku akademickim, gdyż był ośmiokrotnie wybierany na rektora Wszechnicy Jagiellońskiej, zaś 31 grudnia 1603 r. otrzymał nominację na podkanclerzego Uniwersytetu Krakowskiego. Od tegoż roku był proboszczem w Pajęcznie, gdzie jak zapisano w wizytacji archidiakona Łukasza Wilkostowskiego introdukował Bractwo Ubogich NMP, które 1 października 1607 r. zatwierdził papież Klemens VIII na prośbę arcybiskupa gnieźnieńskiego, kardynała Bernarda Maciejowskiego[25]. Podstawą działalności tegoż bractwa było powstanie w 1603 r. prebendy w tejże parafii, co zapewne było zasługą Schoneusa. W 1606 r. objął probostwo w Końskowoli co spowodowało, iż z czasem ustąpił z probostwa pajęczańskiego[26]. Posiadał liczne beneficja kapitulne. Początkowo był kanonikiem w Kapitule św. Jerzego na Wawelu, następnie piastował kustodię, a potem awansował na dziekanię w kolegiacie św. Floriana, aby ostatecznie przejść na prepozyturę Kolegiaty Wszystkich Świętych w Krakowie, obejmując jednocześnie kanonię kapituły św. Anny[27]. Zaangażowanie duszpasterskie spowodowało, iż z czasem zarzucił działalność naukową. Fakt ten nie przeszkodził mu wspierać materialnie Uniwersytet Krakowski, obdarzając go legatami na rzecz Kolegium Większego. Zmarł 18 maja 1615 r. w Krakowie[28].
Należy przypuszczać, iż bezpośrednim następcą Schoneusa został Jan Zaborowski, co stało się pomiędzy rokiem 1607-1610. Pewną trudność stanowi fakt, iż po tym ostatnim pozostało niewiele zapisów źródłowych. Prawdopodobnie był krewnym znanego pisarza kalwińskiego Jakuba. Udało się ustalić, iż w 1599 r. posiadał kanonię kapituły Wszystkich Świętych oraz prepozyturę kolegiaty św. Anny, jako magister artium[29]. Z tego należy wnosić, iż studiował w Akademii Krakowskiej i tutaj rozpoczął karierę naukową. Niebawem podjął dalsze studia, gdyż w 1608 r. immatrykulował się na Uniwersytecie w Heidelbergu, skąd po pewnym czasie powrócił do Polski[30]. W tym okresie ogłosił cztery broszury polemiczne. W aktach kościelnych dotyczących parafii Pajęczno występuje w latach 1610-1615 jako kanonik kapituły św. Floriana[31]. Niebawem objął kustodię w tejże kapitule, co odnotowano w roku 1612 w jednym z dokumentów uniwersyteckich. Znany był ze swej ofiarności na rzecz Kolegium Mniejszego, któremu zapisał liczne legaty. Zmarł w 1621 r.[32]
O wiele bardziej znanym był kolejny pleban pajęczański Wojciech Borowski, którego nazwisko zapisywano też w kilku innych transkrypcjach, co było dość częstym zjawiskiem w owym okresie. Studia odbył na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w 1594 r. uzyskał bakalaureat sztuk wyzwolonych. Niebawem rozpoczął wykłady na uczelni oraz pracę pisarską. W 1608 r. pełnił obowiązki dziekana Wydziału Filozoficznego. Zapewne w tym okresie posiadał już mniejsze beneficja kościelne, gdyż w aktach pajęczańskich z lat 1625-1627 występował jako kustosz kapituły św. Floriana[33]. Prawdopodobnie probostwo objął nieco wcześniej, ponieważ jego nazwisko w związku z tym faktem odnotowano w dokumentach klasztoru jasnogórskiego w roku 1621[34]. Na doktora teologii został promowany w sześć lat później. W tym samym roku jako rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego i proboszcz pajęczański uczestniczył w delegacji na Sejm w Warszawie, gdzie bronił interesów uczelni. Na tym nie skończyła się jego kariera naukowa. W 1632 r. objął obowiązki dziekana Wydziału Teologicznego, zaś w sześć lat później ponownie wybrano go rektorem Akademii Krakowskiej. W sumie urząd ten pełnił kilkakrotnie. Prawdopodobnie był kapłanem diecezji krakowskiej, gdyż tutaj sprawował funkcję egzaminatora synodalnego. Po koniec życia został prepozytem kapituły św. Floriana. Zmarł 13 lipca 1646 r. w Krakowie[35].
Nie mniej znaną postacią był kolejny pleban Zachariasz Starnigel, którego nazwisko zapisywano również w formie Staryngiel[36]. Studia rozpoczął 1600 r. w Akademii Krakowskiej, gdzie w trzy lata później uzyskał bakalaureat, zaś w 1608 r. został mistrzem filozofii. W 1614 r. wszedł do Kolegium Mniejszego, a w dwa lata potem wybrano go dziekanem Wydziału Filozoficznego. Był pierwszym kierownikiem utworzonej w 1612 r. katedry grecystyki, z której w dwanaście lat później zrezygnował na rzecz wykładów teologicznych. Na tym wydziale niebawem został dziekanem[37]. W latach 1624-1632 pełnił funkcję kustosza Biblioteki Kolegium Większego. W czasie spełniania tychże obowiązków doczekał się w dniu 6 marca 1630 r. nominacji na probostwo pajęczańskie. W aktach parafialnych występował w latach 1630-1634, jako kanonik kapituły św. Floriana i licencjat teologii[38]. Wspomniany został także w wizytacji archidiakońskiej z roku 1635 oraz w aktach jasnogórskich z lat 1635-1636[39]. Po koniec życia objął probostwo w Nowym Korczynie. Zmarł w 1641 r. w Krakowie[40].
Następca Starnigela na beneficjum pajęczańskim został Zygmunt Gregorowic, który pochodził z Radomska[41]. Po odbyciu studiów w Akademii Krakowskiej i uzyskaniu tamże w roku 1610 bakalaureatu przeniósł się następnie do rodzinnego miasta, gdzie kierował szkołą parafialną. Nie zerwał jednak kontaktów z dawną uczelnią, gdyż w pięć lat później został magistrem. W tym czasie powierzono mu referat Szkoły Zamkowej na Wawelu. W latach 1619-1621 uczył w Szkołach Nowodworskich, należąc jednocześnie do Kolegium Mniejszego. W 1626 r. przeniesiono go do Kolegium Większego, gdzie wykładał na Wydziale Filozoficznym. W następnych latach był czterokrotnie wybierany dziekanem tegoż wydziału. Po przyznaniu mu w 1634 r. kanonii kapituły św. Anny rozpoczął studia teologiczne uwieńczone stopniem bakałarza. Prawdopodobnie przed promocją na kanonika kapituły św. Floriana w 1640 r. przyjął święcenia kapłańskie. Fakt ten należy łączyć z objęciem probostwa w Pajęcznie, gdyż w aktach parafialnych występował na tym stanowisku w latach 1640-1649[42]. W parafii tej jednak nie rezydował, wyznaczając do prac duszpasterskich swego zastępcę. W czerwcu 1645 r. z ramienia Uniwersytetu Krakowskiego objął prepozyturę kościoła św. Mikołaja w Krakowie. W następnym roku wyjechał do Rzymu, gdzie na Sapienzy doktoryzował się z teologii. Zaraz po powrocie do Polski 10 marca 1648 r. ów dyplom nostryfikował. Był protegowanym biskupa krakowskiego Piotra Gembickiego, za wstawiennictwem którego otrzymał drugie beneficjum proboszczowskie w Moskorzewie, kanonię sieradzką i tytuł protonotariusza apostolskiego. Pewne niesnaski odnotowano w związku z jego kandydaturą na prepozyta kapituły św. Floriana. Mimo, iż uzyskał mniejszą liczbę głosów, biskup Gembicki 13 sierpnia 1649 r. wbrew woli profesorów mianował go na to stanowisko. W niejasnych okolicznościach został wybrany rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, jednak godności tej długo nie piastował, gdyż zmarł 15 czerwca 1654 r.[43]
Należy przyjąć, iż dwa lata przed śmiercią ustąpił z probostwa w Pajęcznie, gdyż plebanem w tym czasie został Wojciech Papenkowic z Uścia, bratanek sławnego Jakuba, profesora Akademii Krakowskiej[44]. Wojciech kształcił się na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po odbyciu studiów uczył w Szkołach Nowodworskich, a następnie otrzymał wykłady w Akademii, gdzie w 1646 r. został dziekanem Wydziału Filozoficznego. W dniu 5 października 1652 r. objął probostwo pajęczańskie. Tutaj duszpasterzował prawdopodobnie przez osiem lat. Po rezygnacji z tegoż beneficjum wyjechał na dalsze studia do Rzymu, gdzie doktoryzował się z teologii. Dyplom ten nostryfikował 22 lutego 1666 r. w Krakowie. W trzynaście lat później został rektorem Wszechnicy Jagiellońskiej, a w roku 1680 dziekanem Wydziału Teologicznego. Oprócz godności kanonika kapituły św. Floriana piastował także analogiczną funkcję w kapitule św. Anny. Ponadto tytułował się protonotariuszem apostolskim i kanclerzem sieradzkim. Tę ostatnią godność w owym okresie bardzo ceniono, gdyż wielu duchownych po odejściu z Pajęczna nadal używało tego tytułu. Pepenkowic zmarł w roku 1681[45].
Ostatnie lata jego działalności duszpasterskiej w Pajęcznie określa się na podstawie wzmianek źródłowych dotyczących jego następcy na tym probostwie, którym był Krzysztof Ziemkiewicz. W aktach parafialnych został on wspomniany zaledwie w jednym dokumencie z 1660 r. dotyczącym dziesięcin ze wsi Wistka leżącej w granicach parafii Pajęczno, a którą zawiadywał prokurator kapituły świętofloriańskiej. Ziemkiewicz we wspominanym piśmie tytułował się profesorem teologii i kanonikiem tejże kapituły[46]. Niestety szczątkowa ilość danych źródłowych dotycząca jego osoby uniemożliwia szerszą prezentację tejże postaci. Udało się jedynie ustalić, iż 5 sierpnia 1670 r. został wraz z innymi profesorami krakowskimi za niesubordynację wezwany przed sąd biskupi. Z tego powodu jednak nie poniósł żadnych konsekwencji, gdyż całą sprawę w końcu załagodzono dzięki wstawiennictwu nuncjusza apostolskiego w Polsce[47].
O wiele bardziej znaną osobistością był jego następca Franciszek Józef Przewoski, który był jednym z najbardziej wykształconych plebanów pajęczańskich. Urodził się w 1629 r. w rodzinie szlacheckiej. Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w 1650 r. uzyskał bakalaureat, a w dwa lata później promowano go na mistrza sztuk wyzwolonych. Początkowo wykładał w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu. Niebawem jednak powrócił do Krakowa, gdzie w 1663 r. wszedł do Kolegium Mniejszego, a po dwóch latach do Kolegium Większego. Kilkakrotnie był wybierany dziekanem Wydziału Filozoficznego. W dniu 22 września 1666 r. otrzymał kanonię kapituły św. Anny i zapewne był już wtedy proboszczem pajęczańskim, gdyż w 1665 r. zostało wspomniane jego nazwisko w wizytacji archidiakona Andrzeja Pruskiego[48]. W roku 1670 doktoryzował się z medycyny na Uniwersytecie w Padwie. Po powrocie do Polski został bibliotekarzem Kolegium Większego. W dwa lata później tytułował się już kanonikiem kapituły św. Floriana, rezygnując jednocześnie z kanonii w kapitule św. Anny. W dniu 15 kwietnia 1676 r. został promowany na bakałarza teologii. Od tego też roku pojawia się regularnie jego nazwisko w aktach parafialnych i występuje aż do roku 1683[49]. Dla parafii zasłużył się restaurując prebendę pajęczańską oraz poprzez pozyskanie przywilejów odpustowych do niej przywiązanych, które wydał papież Klemens X[50]. W tym czasie kumulował w swoim ręku drugie beneficjum proboszczowskie, którym była parafia Zielonka koło Krakowa. Ponadto objął dziekanię kolegiaty św. Anny przy jednoczesnym zrzeczeniu się kanonii w kapitule św. Floriana. W roku 1682 został scholastykiem kurzelowskim[51]. W rok później otrzymał licencjaturę z teologii, by w końcu otrzymać promocję na doktora teologii[52]. W roku 1686 objął probostwo w Korczynie, a następnie obdarzono go prepozyturą kolegiaty Wszystkich Świętych i kanonią w kapitule św. Floriana. Z powyższych racji zrezygnował z dziekanii kolegiaty św. Anny i obydwu dotychczas posiadanych beneficjów proboszczowskich. Piastował także liczne urzędy akademickie. Wybierano go kilkakrotnie dziekanem Wydziału Teologicznego i rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. W ostatnich latach życia poświęcił się pracy duszpasterskiej w kolegiacie św. Floriana, gdzie był prepozytem od roku 1694. Zmarł 24 maja 1701 r. w Krakowie[53].
Jego dzieło w parafii pajęczańskiej kontynuował kolejny pleban Rafał Kazimierz Arteński. Studia odbył w Akademii Krakowskiej, gdzie w 1667 r. uzyskał bakalaureat, a w pięć lat później został mistrzem sztuk wyzwolonych. Początkowo wykładał w Szkołach Nowodworskich, zaś w latach 1680-1682 był profesorem wymowy w Kolegium Mniejszym, a potem spełniał tę samą funkcję w Kolegium Większym. W semestrze letnim 1681 r. był dziekanem Wydziału Filozoficznego. W tym okresie zapewne został kanonikiem kapituły św. Floriana i proboszczem parafii Pajęczno, gdyż w aktach parafialnych i uniwersyteckich na tym stanowisku był wspomniany w latach 1689-1698[54]. Jako duszpasterz przyczynił się do rozwoju kultu Matki Bożej Pajęczańskiej. Sporządził księgę Bractwa Ubogich NMP, w której spisywał dzieje tegoż stowarzyszenia oraz cuda dziejące się przy obrazie Matki Bożej[55]. Był cenionym pracownikiem uniwersyteckim. Jako prowizor Biblioteki Kolegium Większego, dokonał uporządkowania jej zbiorów. Ponadto był autorem wielu publikacji. Działalność naukową uwieńczył uzyskaniem 11 lipca 1698 r. doktoratu z teologii. W niespełna rok później zmarł w dniu 2 lipca w Krakowie. Został pochowany w kolegiacie św. Anny[56].
Prawdopodobnie jego następcą był Jan Stanisław Balicki, który jednak w parafii nie rezydował, utrzymując tutaj swojego zastępcę. Takie zachowanie było podyktowane ożywioną działalnością naukową, która zmuszała go do stałej rezydencji w Krakowie. Kształcił się na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w 1672 r. uzyskał stopień magistra sztuk wyzwolonych. Następnie podjął działalność naukową w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu, skąd po kilku latach wrócił do Krakowa. W lutym 1683 r. wszedł do Kolegium Mniejszego, zaś we wrześniu roku następnego należał już do Kolegium Większego. W dniu 24 marca 1696 r. został promowany na bakałarza teologii. W 1712 r. podczas wizytacji generalnej archidiakona Aleksandra Proszewskiego w aktach parafii Pajęczno tytułował się już doktorem teologii i kustoszem kolegiaty św. Floriana. Potwierdzenie tego faktu znajdujemy w metryce promowanych Wydziału Teologicznego pod datą 27 marca 1713 r.[57] W tym czasie zrezygnował z parafii pajęczańskiej, gdyż objął probostwo w Proszowicach pozostawiając sobie tytuł kanclerza sieradzkiego. Należy przypuszczać, iż w okresie jego działalności w Pajęcznie zostało formalnie zatwierdzone Arcybractwo Różańcowe NMP w 1707 r., które działało na bazie altarii Sanctae Crucis w miejscowym kościele. Ten zasłużony duszpasterz zmarł 25 lipca 1716 r.[58]
Najkrócej pracującym proboszczem w Pajęcznie w tym okresie był Kazimierz Kubalewicz. Prawdopodobnie studiował na Uniwersytecie Krakowskim, na co wskazuje fakt, iż tutaj w 1688 r. zdobył stopień bakałarza, zaś w dwa lata później promowano go na mistrza sztuk wyzwolonych. W 1699 r. wszedł w skład członków Kolegium Mniejszego, a następnie był kierownikiem katedry astronomii i geometrii. W międzyczasie był także dziekanem Wydziału Filozoficznego. W 1709 r. włączono go do grona pracowników naukowych Kolegium Większego. Jednocześnie otrzymał kanonię kapituły św. Anny, zaś w 1713 r. został bakałarzem teologii. Zapewne wtedy objął probostwo pajęczańskie, gdyż w następnym roku występuje w aktach parafialnych w związku z prowadzonymi sprawami procesowymi. Być może z tego powodu musiał ustąpić z beneficjum proboszczowskiego w roku 1715[59]. Innym powodem rezygnacji mógł być fakt, iż w tym czasie objął prebendę św. Piotra i Pawła na Kleparzu, zaś w kolegiacie św. Floriana otrzymał dziekanię. Nie było to jedyne jego beneficjum kościelne, gdyż posiadał prepozyturę parafii św. Wojciecha w Krakowie. Ostatecznie przeniósł się na probostwo w pobliskim Makowie. Zmarł 30 czerwca 1723 r.[60]
Bezspornie najbardziej zasłużonym dla parafii Pajęczno był kolejny pleban ks. Franciszek Dziurkiewicz, wywodzący się z krakowskiego środowiska akademickiego. Pochodził z diecezji krakowskiej, gdzie w 1708 r. przyjął święcenia subdiakonatu i diakonatu z rąk biskupa chełmskiego Kazimierza Łubieńskiego, formalnie w tym czasie zarządzającego diecezją krakowską. W następnym roku otrzymał święcenia kapłańskie, których udzielił mu biskup Michał Szembek, sufragan krakowski[61]. Na probostwo w Pajęcznie został promowany z ramienia Akademii Krakowskiej 25 marca 1715 r.[62] W tym czasie był już doktorem filozofii i kanonikiem kapituły św. Floriana. W sześć lat później objął drugie beneficjum proboszczowskie w Granowie. W tym okresie zaangażował się w działalność diecezjalną. W 1739 r. został sędzią surogatem Konsystorza Foralnego Wieluńskiego[63], zaś w dwa lata później przeniósł się na analogiczne stanowisko do Konsystorza Foralnego Radomszczańskiego. W tym czasie był już kanonikiem dwóch kapituł kolegiackich w Krakowie: Wszystkich Świętych i św. Anny oraz kapituły wieluńskiej. Niebawem awansował, gdyż 25 lutego 1746 r. został prepozytem kolegiaty wieluńskiej, zaś z nominacji biskupa inflanckiego Konstantego Moszyńskiego otrzymał honorową archidiakonię inflancką[64]. W dniu 2 listopada 1750 r. objął stanowisko oficjała okręgowego wieluńskiego[65].
Pomimo znacznego zaangażowania, z racji pełnionych funkcji konsystorskich, nie zaniedbywał swojej parafii. Tutaj zasłużył się jako budowniczy kościoła, który po drobnych przebudowach przetrwał do obecnych czasów. Wiele uwagi poświęcił też działalności duszpasterskiej. Przyczynił się do renowacji miejscowej prebendy. Ponadto był fundatorem posady mansjonarza w miejscowym kościele, co zostało potwierdzone przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Adama Ignacego Komorowskiego 29 marca 1754 r. w Łowiczu[66]. Ten fakt zapewne nawiązywał do ważnego wydarzenia w dziejach parafii, gdyż 11 sierpnia tr. biskup chełmski Walenty Wężyk konsekrował kościół pw. Wniebowzięcia NMP i św. Leonarda opata. Zwiększona obsada personalna duchowieństwa w parafii gwarantowała znaczny rozwój życia kościelnego w Pajęcznie. Wzrosło też znaczenie plebana, który od tego momentu jako przełożony mansjonarzy tytułował się prepozytem, co znacznie nobilitowało parafię. W następnych latach systematycznie umacniało się znaczenie prebendy i masjonraii pajęczańskiej, co potwierdzają akta wizytacyjne. W tym okresie miejscowy pleban z racji pełnionych funkcji konsystorskich i kolegiackich był zmuszony do odbywania licznych podróży. Wszystko to przyczyniło się do nadwyrężenia jego zdrowia. Z powodu utraty wzroku w dniu 2 maja 1759 r. zrezygnował z funkcji oficjalskiej[67]. Zmarł 30 czerwca 1766 r. W testamencie zapisał znaczne legaty na rzecz parafii pajęczańskiej.
Niestety po jego śmierci doszło do nieporozumień w sprawie obsady tegoż beneficjum, dlatego władze kościelne wyznaczyły tymczasowego administratora parafii Pajęczno. Został nim proboszcz z pobliskiego Wąsosza ks. Jan Nepomucen Michał Lipski[68]. Rozpoczął on automatycznie starania o prepozyturę pajęczańską. Jego pozycja wydawała się być dość mocna ze względu na poparcie Paulinów z Jasnej Góry, którzy w tym czasie zarządzali tymi dobrami na mocy Konstytucji Sejmowej. Niestety działania te nie zostały uwieńczone powodzeniem. Wynikało to z faktu, iż nadal prawo prezenty posiadała Akademia Krakowska, która wystawiła swojego kandydata ks. Piotra Józefa Przedborskiego. Pochodził on z podkrakowskiego Podgórza, gdzie się urodził w 1705 r. Z tymi też terenami związał swoją działalność kościelną, gdzie w kwietniu 1730 r. przyjął święcenia kapłańskie z rąk biskupa Michała Kunickiego, sufragana krakowskiego. Prawdopodobnie studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie się doktoryzował z filozofii i obojga praw. Tutaj też uzyskał licencjaturę z teologii. Po kilku latach działalności na uczelni rozpoczął pracę w sekretariacie biskupa krakowskiego Andrzeja Stanisława Załuskiego. Działając w jego kancelarii zadwornej dosłużył się kanonii skalbomierskiej[69]. Po śmierci swego protektora objął analogiczne stanowisko w kancelarii arcybiskupa gnieźnieńskiego Władysława Łubieńskiego, który przyznał mu probostwo w Chlinie. Był też zapewne mocodawcą przy obdarzaniu go beneficjum pajęczańskim, mimo iż formalnie jego kandydaturę wystawił dziekan kolegiaty św. Floriana Kazimierz Stęplewski. Ostatecznie nominacja proboszczowska została wystawiona 3 kwietnia 1767 r.[70] W tym też miesiącu miejscowy dziekan wprowadził go na urząd plebana. W pięć lat później został również proboszczem gidelskim, na co otrzymał stosowną dyspensę papieską. W tym czasie oprócz kanonii skalbomierskiej posiadał analogiczne stanowiska w kapitule inflanckiej, czyli liwońskiej, kurzelowskiej, łowickiej, a także tytułował się notariuszem apostolskim. W dziejach parafii zapisał się działaniami na rzecz przywrócenia utraconych dóbr, które wcześniej należały do Akademii Krakowskiej. Dokonał też przebudowy domu plebańskiego, który prawdopodobnie wzniósł jego poprzednik. Był ponadto cenionym kaznodzieją. Zmarł w roku 1789[71].
Ostatnim plebanem w Pajęcznie z prezenty Akademii Krakowskiej był ks. Walerian Bogdanowicz, który prawdopodobnie wywodził się z duchowieństwa diecezji lwowskiej[72]. Studia prawnicze odbył w Wiedniu, gdzie słuchał wykładów kanonisty P. J. Rieggera. Tutaj 20 lutego 1782 r. uzyskał doktorat obojga praw. W rok później doktoryzował się z teologii na Uniwersytecie Jagiellońskim obejmując jednocześnie katedrę prawa kanonicznego. W latach 1786-1787 pełnił funkcję wizytatora generalnego szkół Komisji Edukacji Narodowej na terenie Wielkopolski i Małopolski. W 1790 r. był już proboszczem pajęczańskim, gdyż w tym roku po raz pierwszy pojawiło się jego nazwisko w aktach parafialnych. W latach 1791-1792 pracował nad kodyfikacją prawa polskiego, czyli nad tzw. Kodeksem Stanisława Augusta[73], co karze przypuszczać, iż w parafii nie rezydował. Świadczy o tym znikoma ilość dokumentów parafialnych z tego okresu sygnowanych jego podpisem. Nie oznaczało to oczywiście, iż zaniedbywał swoje obowiązki, gdyż w tym czasie własnym kosztem wybudował dom plebański. Być może zamierzał w tych latach przenieść się na stałe do Pajęczna, czego ostatecznie nie uczynił. Mimo to zaangażował się w sprawy parafialne, o czym świadczy zwiększona liczba korespondencji sygnowanej jego nazwiskiem poczynając od roku 1794. W pismach tych tytułowano go kanonikiem, lecz trudno dociec, której kapituły. Prawdopodobnie chodziło o kanonikat św. Anny, gdyż przechodząc na emeryturą zamieszkał przy tej kolegiacie. Nie można jednak wykluczyć, iż zwyczajowo tytułował się kanonikiem sieradzkim, jak było w przypadku, jego poprzedników. Zbytnia odległość Pajęczna od Krakowa oraz liczne problemy związane odzyskiwaniem dóbr kościelnych zagrabionych przez władze pruskie spowodowała, iż podjął starania o inne probostwo. Działania te zostały uwieńczone powodzeniem w 1798 r., kiedy otrzymał drugie beneficjum proboszczowskie w Koniuszy. Od tego momentu akta parafialne w Pajęcznie w jego zastępstwie utrzymywał wikariusz. W 1801 r. podjął wykłady w Seminarium Diecezjalnym w Krakowie. W tym samym roku 25 sierpnia zrzekł się probostwa pajęczańskiego. W dwa lata później przeszedł na emeryturę. Zmarł w 1819 r. w Krakowie[74].
* * *
Ostatecznie w przeciągu 400 lat przynależności beneficjum pajęczańskiego do Uniwersytetu Jagiellońskiego udało się zidentyfikować 19 profesorów na probostwie w tejże parafii. Trudno stwierdzić czy jest to pełna lista plebanów, gdyż występują luki w materiałach źródłowych uniemożliwiające ich ostateczną weryfikację. Początkowo posiadali oni oprócz probostwa drugie uposażenie w postaci prebend w kolegiatach krakowskich. Z czasem otrzymywali w to miejsce bardziej intratne kanonie w miejscowych kapitułach. Pomimo, iż formalnie beneficjum pajęczańskie stanowiło uposażenie kapituły świętofloriańskiej, to plebanii tejże parafii przyjmowali godności kanonickie w innych kapitułach krakowskich. Bywało także, iż obejmowali prałatury w tychże kapitułach. Nie były to jedyne godności jakimi się chlubili w tym czasie, gdyż wielu z nich posiadało kanonie i prałatury w kapitułach poza Krakowem. Jeden z nich piastował także urzędy konsystorskie na terenie oficjalatu radomszczańskiego i wieluńskiego. Nie oznaczało to oczywiście, iż zaniedbywali oni działalność naukową. Ich zaangażowanie w życie uniwersyteckie przejawiało się w tym, iż 9 z nich kilkakrotnie było wybieranych na stanowiska rektorów i dziekanów Akademii Krakowskiej. Należy zauważyć, iż należeli do oni elity naukowej, gdyż posiadali tytuły doktorskie z filozofii, teologii i obojga praw, czy też nawet medycyny. Z tej grupy profesorów należy wyróżnić Andrzeja Schoneusa, Franciszka Józefa Przewoskiego, Piotra Józefa Przedborskiego i Waleriana Bogdanowicza, którzy posiadali po dwa tytuły doktorskie. Działalność naukowa nie przysłaniała oczywiście pracy duszpasterskiej, o czym świadczył rozwój życia religijnego w parafii. Przejawiało się to w erygowaniu stowarzyszeń religijnych, czy też propagowaniem kultu Matki Bożej Pajęczańskiej.

Przypisy

[1] Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św. Wacława, wyd. F. Piekosiński, t. 1, Kraków 1874, nr 36, 64; Kodeks dyplomatyczny Małopolski, wyd. F. Piekosiński, t. 2, Kraków 1886, nr 456; J. Nowicki, Nieznany dokument elekta gnieźnieńskiego Janusza z r. 1258, „Collectanea Theologica” 13 (1932), z. 4, s. 359; Analecta Vaticana 1202-1366, ed. J. Ptaśnik, Monumenta Poloniae Vaticana, t. 3, Cracoviae 1914, nr 68; Bullarium Poloniae 1000-1342, ed. I. Sułkowska-Kuraś, S. Kuraś, t. 1, Romae 1982, nr 506, s. 369.
[2] Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej (dalej: AACz) sygn. KP 29, s. 1, 495-496; Archiwum Paulinów na Jasnej Górze (dalej: AJG) sygn. 1262, s. 65-69; AJG sygn. 3677, s. 55, 57; Kodeks dyplomatyczny Polski, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, t. 1, Warszawa 1847, nr 61; Kodeks dyplomatyczny Polski, wyd. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, t. 2, Warszawa 1848, nr 153, 154; J. Mitkowski, Początki klasztoru Cystersów w Sulejowie. Studia nad dokumentami, fundacją i rozwojem uposażenia do końca XIII wieku, Poznań 1949, nr 21; S. Zajączkowski, Studia nad terytorialnym formowaniem ziemi łęczyckiej i sieradzkiej, Łódź 1951, s. 58; W. Patykiewicz, Archidiakonat wieluński, „Częstochowskie Wiadomości Diecezjalne” 32 (1958), s. 237; S. Zajączkowski, S. M. Zajączkowski, Materiały do słownika geograficzno-historycznego dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej do 1400 roku, cz. 2, Łódź 1970, s. 24; W. P. Wlaźlak, Dzieje kościelne Pajęczna, Pajęczno 2005, s. 32-34.
[3] Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, [wyd. I. Zakrzewski], t. 2, Poznań 1878, nr 707, 708, 763, 815; M. Bielińska, Kancelarie i dokumenty wielkopolskie XIII wieku, Wrocław 1967, s. 352; Tenże, Kancelaria Władysława Łokietka w latach 1296-1299, „Studia Źródłoznawcze” 6 (1961), s. 41-42, 60; J. Bieniak, A. Szymczakowa, Urzędnicy łęczyccy, sieradzcy i wieluńscy XIII-XV wieku, Wrocław 1985, s. 90, 140.
[4] J. Długosz, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, wyd. A. Przeździecki, t. 1, Kraków 1863, s. 500-504; B. S. Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. 2, Kraków 1999, s. 375-381.
[5] J. Korytkowski, Arcybiskupi gnieźnieńscy, prymasowie i metropolici polscy od 1000 aż do roku 1821, t. 2, Poznań 1888, s. 471; T. Olek, Akta działalności arcybiskupa Zbigniewa Oleśnickiego, „Studia Theologica Varsoviensia” 13 (1975) nr 1, s. 262; Zbiór dokumentów zakonu Paulinów w Polsce 1464-1550, opr. J. Zbudniewek, t. 2, Warszawa 2004, nr 70.
[6] Wlaźlak, Dzieje kościelne…, s. 34.
[7] AJG sygn. 2449, s. 23; Zbiór dokumentów zakonu Paulinów…, t. 2, nr 596.
[8] Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1564-1565, wyd. A. Tomczak, C. Ohryzko-Włodarska, J. Włodarczyk, cz. 1, Bydgoszcz 1961, s. XLIII, 79; W. Dworzaczek, Hetman Piotr Tarnowski, Warszawa 1985, s. 435; Zbiór dokumentów zakonu Paulinów…, t. 2, nr 438.
[9] Statuta nec non liber promotionum Pilosophorum Ordinis in Universitate Studiorum Jagiellonica ab anno 1402 ad annum 1849, ed. J. Muczkowski, Cracoviae 1849, s. 124, 148; J. Łaski, Liber beneficiorum archidiecezji gnieźnieńskiej, wyd. J. Łukowski, t. 1, Gniezno 1880, s. 529.
[10] K. Kaczmarczyk, Catalogus diplomatum pergaminorum Universitatis Jagiellonicae Cracoviensis, Cracoviae 1953, nr 341.
[11] Wlaźlak, Dzieje kościelne…, s. 34.
[12] AACz sygn. KP 29, s. 9, 416.
[13] Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut, Piśmiennictwo Staropolskie, red. R. Polak, t. 2, Warszawa 1964, s. 497; M. Markowski, Dzieje Wydziału Teologii Uniwersytetu Krakowskiego w latach 1397-1525, Studia do dziejów Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. 2, Kraków 1996, s. 213-214.
[14] L. Hajdukiewicz, Dokumentacja bio- bibliograficzna. Indeks biograficzny tomu I i II, Historia nauki polskiej, red. B. Suchodolski, t. 6, Wrocław 1974, s. 639.
[15] K. Estreicher, Bibliografia polska, t. 21, Kraków 1906, s. 422-423; H. Barycz, Bieda Stanisław († 1574), PSB, t. 2, Kraków 1936, s. 23; Z. Pęckowski, Bieda Stanisław, Encyklopedia Katolicka, t. 2, Lublin 1985, kol. 523; H. E. Wyczawski, Bieda (Beda) Stanisław z Łowicza († 1574), Słownik Polskich Teologów Katolickich (dalej: SPTK), t. 1, Warszawa 1981, s. 133-134.
[16] H. Barycz, Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego w epoce humanizmu, Kraków 1935, s. 145, 417.
[17] Liber Retaxationum, czyli Księga dochodów i beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529, wyd. Z. Leszczyńska-Skrętowa, Wrocław 1968, s. 304, 325; Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej…, t. 2, s. 453.
[18] A. Fridrich, Historie cudownych obrazów Najświętszej Maryi Panny w Polsce, t. 3, Kraków 1908, s. 240; [W. Pogorzelski], Monografia parafii Pajęczno, [Pajęczno 1921], s. 21.
[19] AACz sygn. KP 29, s. 13, 291-292.
[20] AJG sygn. 2449, s. 23; Zbiór dokumentów zakonu Paulinów…, t. 2, nr 596.
[21] M. Michalewicz, Stanisław z Łowicza (zm. po 1540), Polski Słownik Biograficzny (dalej: PSB), t. 42, Warszawa – Kraków 2003, s. 51; W wydawnictwie źródłowym sygnowanym przez ks. Bolesława Przybyszewskiego na stanowisku plebana w Pajęcznie odnotowano go w 1531 r., jednak nie ustrzeżono się innego błędu, gdyż pomylono go z Stanisławem z Łowicza, doktorem medycyny – Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu, opr. B. Przybyszewski, t. 11, cz. 1, Kraków 1991, poz. 207.
[22] Barycz, Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego…, s. 417.
[23] Wlaźlak, Dzieje kościelne…, s. 35-37.
[24] W. Urban, Akademia Krakowska w dobie reformacji i wczesnej kontrreformacji (1549-1632), w: Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364-1764, red. K. Lepszy, t. 1, Kraków 1964, s. 270, 289-290; L. Hajdukiewicz, Schoneus (Schoen, Schön) Andreas, pseud. Eumorphus (1552-1615), PSB, t. 35, Warszawa – Kraków 1992, s. 597-599.
[25] Archiwum Diecezjalne we Włocławku (dalej: ADW) sygn. AAG. Wiz. 5, s. 94.
[26] Wlaźlak, Dzieje kościelne…, s. 37, 149, 188.
[27] Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej…, t. 2, s. 378, 442.
[28] K. Estreicher, Bibliografia polska, t. 27, Kraków 1929, s. 249-252; Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut, Piśmiennictwo Staropolskie, red. R. Polak, t. 3, Warszawa 1965, s. 221-223; Hajdukiewicz, Dokumentacja bio- bibliograficzna…, Historia nauki…, t. 6, s. 599-600; E. Ozorowski, Schoneus (Glogoviensis, Schen, Schoeneus, Schonaeus, z Głogowa) Andrzej, pseud.: Eumorpitus, (1552-1615), SPTK, t. 4, Warszawa 1983, s. 27-29; Hajdukiewicz, Schoneus (Schoen, Schön)…, s. 597-600.
[29] Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej…, t. 2, s. 412.
[30] Estreicher, Bibliografia polska, t. 21, s. 493-494.
[31] AJG sygn. 1263, s. 49-54.
[32] Urban, Akademia Krakowska w dobie reformacji…, w: Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego…, t. 1, s. 267; Hajdukiewicz, Dokumentacja bio- bibliograficzna…, Historia nauki…, t. 6, s. 772.
[33] AACz sygn. KP 29, s. 71-74.
[34] AJG sygn. 1262, s. 71; AJG sygn. 1263, s. 57.
[35] E. Ozorowski, Borowski (Borecki, Borovius, Borowius) Wojciech (1572-1646), SPTK, t. 1, s. 203-204; Statuta nec non liber promotionum…, s. 245; Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej…, t. 2, s. 73, 160.
[36] AACz sygn. KP 29, s. 416; Urban, Akademia Krakowska w dobie reformacji…, w: Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego…, t. 1, s. 268-269.
[37] K. Estreicher, Bibliografia polska, t. 28, Kraków 1930, s. 183-184; Urban, Akademia Krakowska w dobie reformacji…, w: Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego…, t. 1, s. 268-269, 290; J. Czerniatowicz, Z dziejów grecystyki w Polsce w okresie odrodzenia, Wrocław 1965, s. 11 n.
[38] AACz sygn. KP 29, s. 121 n; Statuta nec non liber promotionum…, s. 259, 266.
[39] ADW sygn. AAG. Wiz. 5, s. 94; AJG sygn. 1262, s. 72, 79.
[40] J. Mandziuk, E. Ozorowski, Starnigel (Starinigel, Staringellius, Starnigel, Starnigelius, Staryngelowicz, Sterngel, Sternigel) Zachariasz († 1641), SPTK, t. 4, s. 185; Hajdukiewicz, Dokumentacja bio- bibliograficzna…, Historia nauki…, t. 6, s. 643.
[41] L. Hajdukiewicz, Gregorowic Zygmunt (zm. 1652), PSB, t. 8, Wrocław 1959-1960, s. 565-566.
[42] AACz sygn. KP 29, s. 129 n.
[43] Stanisława Temberskiego Roczniki 1647-1657, wyd. W. Czermak, Kraków 1867, s. 108-109, 209; H. Barycz, Metryka promowanych Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1639-1741, „Nasza Przeszłość” 3 (1947), s. 189; L. Hajdukiewicz, Krakowska Szkoła Zamkowa (1510-1601), Kraków 1954, s. 99; S. Piech, W czasach sarmatyzmu (1603-1780), w: Wydział Teologiczny w Krakowie 1397-1997. Księga Jubileuszowa, red. S. Piech, Kraków 1997, s. 100-101; Hajdukiewicz, Gregorowic Zygmunt…, s. 565-566; E. Ozorowski, Gregorowic (Grigorowic, Grygierowic, Kosicki, Kozicki, Radomscensis) Zygmunt († 1652), SPTK, t. 1, s. 584-585; Statuta nec non liber promotionum…, s. 270 n; Kaczmarczyk, Catalogus diplomatum pergaminorum…, nr 652-655; A. Przyboś, Akademia Krakowska w drugiej połowie w. XVII, w: Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego…, t. 1, s. 313, 333-334.
[44] AACz sygn. KP 29, s. 416-417.
[45] E. Ozorowski, Papenkowic (Papenkowicz, Ustiensis, z Uścia) Wojciech († 1681), SPTK t. 3, Warszawa 1982, s. 297; Barycz, Metryka promowanych…, s. 191; Przyboś, Akademia Krakowska…, w: Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego…, t. 1, s. 326, 336; Statuta nec non liber promotionum…, s. 260, 298, 317, 319.
[46] AACz sygn. KP 29, s. 79-80.
[47] Przyboś, Akademia Krakowska…, w: Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego…, t. 1, s. 336; Piech, W czasach sarmatyzmu…, w: Wydział Teologiczny…, s. 105; Wlaźlak, Dzieje kościelne…, s. 40-41.
[48] ADW sygn. AAG. Wiz. 8, s. 309.
[49] AACz sygn. KP 29, s. 219-221.
[50] AACz sygn. KD 10, k. 17v; ADW sygn. AAG. Wiz. 8, s. 310-311; ADW sygn. AAG. Wiz. 17, k. 42; ADW sygn. AAG. Wiz. 73, s. 179; Wlaźlak, Dzieje kościelne…, s. 149.
[51] J. Wiśniewski, Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w powiecie włoszczowskim, [reprint], Kielce 2000, s. 125.
[52] Barycz, Metryka promowanych…, s. 194-196; Statuta nec non liber promotionum…, s. 324 n.
[53] K. Estreicher, Bibliografia polska, t. 25, Kraków 1913, s. 355-356; W. Baczkowska, Przewoski (Przewozki, Przeworski, Przewuski) Franciszek Józef h. Trąby (1629-1701), PSB, t. 29, Wrocław 1986, s. 35-36; E. Ozorowski, Przewoski (de Przewozki, Przeworski) Franciszek Józef h. Trąby (1629-1701), SPTK, t. 3, s. 452-453; Hajdukiewicz, Dokumentacja bio- bibliograficzna…, Historia nauki…, t. 6, s. 544; Przyboś, Akademia Krakowska…, w: Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego…, t. 1, s. 330, 334.
[54] AACz sygn. KP 29, s. 279, 281, 293; Barycz, Metryka promowanych…, s. 196; Wlaźlak, Dzieje kościelne…, s. 42.
[55] ADW sygn. AAG. Wiz. 13, k. 212v; ADW sygn. AAG. Wiz. 17, k. 40v; Wlaźlak, Dzieje kościelne…, s. 149-150.
[56] H. Barycz, Arteński Rafał Kazimierz, PSB, t. 1, Kraków 1935, s. 167-168; L. Hajdukiewicz, Biblioteka Jagiellońska w latach 1655-1775, w: Historia Biblioteki Jagiellońskiej 1364-1775, red. J. Zathej, A. Lewicka-Kamińska, L. Hajdukiewicz, t. 1, Kraków 1966, s. 328 n; M. Zachajkiewicz, Arteński Rafał Kazimierz, Encyklopedia Katolicka, t. 1, Lublin 1985, kol. 955-956; K. Estreicher, Bibliografia polska, t. 12, Kraków 1891, s. 231-237; Hajdukiewicz, Dokumentacja bio- bibliograficzna…, Historia nauki…, t. 6, s. 19; Barycz, Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego…, s. 686; Tenże, Metryka promowanych…, s. 194; E. Ozorowski, Arteński Rafał Kazimierz († 1699), SPTK, t. 1, 76-77.
[57] ADW sygn. AAG. Wiz. 9, s. 539; Barycz, Metryka promowanych…, s. 195, 198.
[58] Tenże, Balicki Jan Stanisław († 1716), PSB, t. 1, s. 232.
[59] AJG sygn. 1263, s. 81-82.
[60] AACz sygn. KP 212, s. 202; T. Żebrowski, Bibliografia piśmiennictwa polskiego z działu matematyki i fizyki, Kraków 1873, s. 348; L. Hajdukiewicz, Kubalewicz Kazimierz (zm. 1723), PSB, t. 16, Wrocław 1971, s. 6; W. Murawiec, Kubalewicz Kazimierz († 1727), SPTK, t. 2, Warszawa 1982, s. 458-459; Tenże, Kubalewicz Kazimierz ks., Encyklopedia Katolicka, t. 10, Lublin 2004, kol. 131; Barycz, Metryka promowanych…, s. 198; E. Rostworowski, Czasy Saskie (1702-1764), w: Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego…, t. 1, s. 389; Statuta nec non liber promotionum…, s. 357, 359, 372.
[61] ADW sygn. AAG. Wiz. 59, s. 1127-1128.
[62] AJG sygn. 1263, s. 81-82.
[63] AACz sygn. KP 29, s. 333, 359, 417; AACz sygn. KP 74, s. 72.
[64] ADW sygn. AAG. Wiz. 39, s. 1; ADW sygn. AAG. Wiz. 66, s. 11.
[65] ADW sygn. AAG. Wiz. 17, s. 43; ADW sygn. AAG. Wiz. 18, s. 1, 442; S. Librowski, Repetytorium akt wizytacji kanonicznych dawnej archidiecezji gnieźnieńskiej, cz. 1: Akta przechowywane w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku, z. 1, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 28 (1974), s. 206; Patykiewicz, Archidiakonat wieluński, s. 465, 468.
[66] ADW sygn. AAG. Wiz. 59, 1118; Regesty wybranych zapisek z akt działalności arcybiskupów gnieźnieńskich, wyd. H. Rybus, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 3 (1961), s. 219; Wlaźlak, Dzieje kościelne…, s. 151.
[67] ADW sygn. AAG. Wiz. 59, s. 1119; ADW sygn. AAG. Wiz. 66, s. 3-46; Wlaźlak, Dzieje kościelne…, s. 43-44, 110-111.
[68] AACz sygn. KM 1142, s. 32, 37; AACz sygn. KK 261, s. 36 n; ADW sygn. AAG. Wiz. 73, s. 326; AJG sygn. 1263, s. 77 n.
[69] Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej…, t. 2, s. 31; Wlaźlak, Dzieje kościelne…, s. 44.
[70] AACz sygn. KP 29, s. 411 n.
[71] AACz sygn. KP 11, nr 5, 9-10; AACz sygn. KP 29, s. 43 n; ADW sygn. AAG. Wiz. 73, s. 188-189; AJG sygn. 1263, s. 65, 77, 95, 107-108; Estreicher, Bibliografia polska, t. 25, s. 341; Wiśniewski, Historyczny opis kościołów…, s. 127; Wlaźlak, Dzieje kościelne…, s. 44-45, 125.
[72] AACz sygn. KP 29, s. 521.
[73] M. Chamcówna, Uniwersytet Jagielloński w dobie Komisji Edukacji Narodowej. Szkoła Główna Koronna w okresie wizyty i rektoratu Hugona Kołłątaja 1777-1786, Wrocław – Warszawa 1957, s. 236; K. Macherzyński, O reformie Akademii Krakowskiej zaprowadzonej w roku 1780 przez Kołłątaja, Kraków 1864; H. Pohoska, Wizytatorowi generalni Komisji Edukacji Narodowej, Lublin 1957, s. 318 n; A. Petrani, Nauka prawa kanonicznego w Polsce, Lublin 1961, s. 155 n; M. Potkaniowski, Dzieje Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego od reformy Kołłątajowskiej do końca XIX stulecia, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” (1964) nr 79, s. 46 n; M. Chamcówna, Epoka wielkiej reformy, w: Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1765-1850, red. K. Opałka, t. 2, cz. 1, Kraków 1965, s. 29 n; M. Kanior, Wydział Teologiczny w dziejach Uniwersytetu Krakowskiego (1780-1880), Studia do dziejów Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. 8, Kraków 1998, s. 101-104; A. Petrani, Bogdanowicz Walerian ks., Encyklopedia Katolicka, t. 2, kol. 712; B. S. Kumor, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. 3, Kraków 2000, s. 453, 474; K. Mrozowska, Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach od 1795-1850, w: Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego…, t. 2, cz. 1, s. 65 n.
[74] AACz sygn. KD 11, s. 70; AACz sygn. KP 209, s. 1 n; Hajdukiewicz, Dokumentacja bio- bibliograficzna…, Historia nauki…, t. 6, s. 49-50; Wlaźlak, Dzieje kościelne…, s. 45, 125.